نادره ترکمانی در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، متن مصاحبه نادره ترکمانی، عضو «مرکز توسعه سینمای کودک و نوجوان» در بنیاد سینمایی فارابی با «فرهیختگان» به این شرح است:
به‌نظر شما در ایام قرنطینه یعنی از زمانی که بحران کرونا وارد ایران شد و قرار شد تمام مردم در خانه‌ها قرنطینه شوند، تولیدات مناسبی داشتیم که بتوانیم اوقات فراغت فرزندان‌مان را پر کرده و آنها را مجبور کنیم که در خانه بمانند؟
تقریبا سه ماهی از ورود بحران کرونا در ایران می‌گذرد؛ اما نمی‌دانم تلویزیون برای کودک‌ونوجوان چه برنامه‌ای را در نظر گرفته که متفاوت باشد و بتواند ایام مفرح، جذاب، تاثیرگذار و آموزش‌دهنده‌ای را برایشان در خانه فراهم کند. سینما هم به‌دلیل شرایط کرونا تعطیل شده و همکاران من همانند هرسال درصدد تولید آثاری در سینمای کودک‌ونوجوان هستند ولی متاسفانه به دلیل تعطیلی سینماها به‌طور کلی ارتباط مقوله سینما با کودکان‌ونوجوانان قطع شده، مگر اینکه آثاری که ازطریق VOD منتشر می‌شوند را دراختیار کودک‌ونوجوان قرار بدهند؛ اما فکر می‌کنم یکی از قالب‌هایی که رسالت جدی‌تری در تولید محتوای کودک‌ونوجوان برای این ایام دارد، صداوسیما است.
اتفاقی که باید در ایام کرونا می‌افتاد، تغییر نگرش نسبت به تولید فیلم و سریال ژانر کودک‌ونوجوان ازطریق تلویزیون بود؛ یعنی رسانه ملی باید با یک نگاه بازتر، شفاف‌تر، ملایم‌تر و دوستانه‌تر عمل کند. نگاه خصمانه، کنترل‌گرانه و سانسوری به سینما که این روزها شاهد آن هستیم را کنار بگذارد و آثار سینمای کودک‌ونوجوان را با دست همکاری، همیاری و همسویی برای شاد کردن بچه‌ها جذب یا خریداری کند یا به هر نحوی از طریق این رسانه برای مردم نمایش دهد.
اگر تلویزیون سیاست خاص و مشخصی را برای جذب آثار سینمایی تولید‌شده در طول این چندین سال در پیش بگیرد و بتواند آثاری که در طول این سال‌ها برای کودک‌ونوجوانان ساخته شده، جذب و خریداری کند و نمایش دهد، نشان‌دهنده تغییر نگرش در صداوسیما است. در طول این مدت که تلویزیون به‌خاطر شرایط کرونا برنامه‌هایی را تنظیم می‌کند، غیر از اطلاع‌رسانی برای کرونا و تاکید روی مؤلفه‌هایی که از فشار عصبی و روحی خانواده‌ها کم می‌کند، باید به بچه‌ها هم توجه کند. باید آموزش بدهیم که بچه‌ها درس بخوانند و تفریح خود را داشته باشند. کسانی که در این عرصه فعالیت می‌کنند، به طرق مختلف تلاش می‌کنند تا بچه‌ها فشار روحی زیادی را تحمل نکنند و در این مورد، صداوسیما بیشترین وظیفه را برعهده دارد. صداوسیما باید با شیوع جریان کرونا با تدبیر، برای نمایش آثاری که شیرین، مفرح و تاثیرگذار است، برنامه داشته باشد تا اوقات فراغت کودکان را به‌درستی پر کند.
برنامه‌های پخش‌شده از تلویزیون هیچ‌کدام برای بچه‌ها مناسب نبوده و مخاطبان هیچ‌یک از برنامه‌ها کودک‌ونوجوان نیستند. تولیدات زیادی از آثار کودک‌ونوجوان در اشکال متعدد و با اهداف مختلف وجود دارد که می‌توانند کودکان و نوجوانان را سرگرم کنند؛ اما چرا صداوسیما به سمت خریداری این آثار نمی‌رود و دست وفاق به سمت سینماگران کودک دراز نمی‌کند؟ این امر، موجب می‌شود تولید محتوای مناسبی در رسانه ملی نداشته باشیم و این ظلم به تمام بچه‌های امروز ما و نوجوانان و جوانان آینده ما خواهد بود.
در تمام این سال‌ها نقدهای زیادی به تلویزیون و سینما و نسبت‌شان به تولید آثار کودک‌ونوجوان وارد شده است. این روزها نیز با پدیده‌ای چون VODها طرف هستیم. فکر می‌کنید امکان VOD برای اکران دیجیتال آثار کودک‌ونوجوان مناسب است یا خیر؟
عرضه محتوا در ژانر کودک‌ونوجوان در سه قالب است که یکی از آنها، سینما است، دیگری شبکه نمایش خانگی که می‌تواند تولیدات سریال‌های خانگی و تله‌فیلم‌های مناسب کودک‌ونوجوان را در دل خود جای دهد و دیگری هم تلویزیون است که می‌تواند هر دو گونه را اعم از آثار سینمایی، سریال و تله‌فیلم‌های مناسب کودکان و نوجوانان داشته باشد. این چندگانگی در تلویزیون نمود بیشتری دارد. از نظر من، VOD فرصت و امکان بسیار خوبی برای معرفی آثار سینمای کودک‌ونوجوان به مخاطبان است.
VODها می‌توانند ارائه‌دهنده آثار ویژه مخاطبان در گروه‌های سنی متعدد باشند، به‌ویژه در شرایطی چون کرونا که قرنطینه هستیم و برای رفتن به سالن سینما محدودیت وجود دارد. اصولاً VOD در این شرایط می‌تواند جریان‌سازی کند؛ چراکه تمایل خانواده‌ها به تماشای فیلم بیش از کتاب خواندن است و افراد وقت خود را با تماشای آثار سینمایی و سریال‌هایی از همین VOD ها پر کرده‌اند. VODها خیلی خوب می‌توانند در شرایط کرونا یا حتی شرایط عادی جامعه کمک‌‌کننده و تاثیرگذار باشند و این شرایط نیز فرصت خوبی برای بروز فعالیت این پدیده نوظهور است تا بتواند آثاری را برای مخاطبان کودک‌ونوجوان که حدود 13 میلیون نفر از جامعه را در بر می‌گیرند، نمایش دهند.
آیا خود VODها هم می‌توانند نقش تولید محتوا در ژانر کودک‌ونوجوان داشته باشند؟
البته که باید به این سمت بروند. توصیه من به VODها هم این است که به تولید محتوای فیلم و سریال در ژانر کودک‌ونوجوان توجه ویژه‌ای داشته باشند و اگر براساس نیازسنجی از مخاطب، فعالیت کنند، قطعا با استقبال و بازگشت سرمایه و البته ارائه یک کار فرهنگی آبرومند مواجه خواهند شد.
اتفاقاً کرونا موجب شد تا تجربیات جدیدی در عرصه ارائه فیلم ایجاد شود. یکی از آنها اکران اینترنتی فیلم خروج بود که برای عوامل و سرمایه‌گذار فیلم هم سودمند بود و مخاطب هم از تماشای اثر لذت برد. این فعالیت می‌تواند تبدیل به یک جریان ادامه‌دار شود و در آینده شاهد اکران اینترنتی آثار بیشتری باشیم. از نظر من، با توجه به سخت شدن مسیر تولید در ایام کرونا و فیلمبرداری در لوکیشن‌های متعدد، چه‌بسا امکان دارد که بتوانیم تولیدات انیمیشنی مناسبی در قالب VODداشته‌باشیم؛ چراکه امکان تولید، به‌ویژه در ژانر کودک‌ونوجوان، بسیار مهیا و آسان است و می‌تواند تولیدات کم‌خطر و بهداشتی را در پی داشته باشد.
در بررسی ریشه‌ای‌تر، چرا اهالی سینما و تلویزیون کمتر به ژانر کودک‌ونوجوان توجه می‌کنند؟ درصورتی‌که در خارج از ایران چرخه اصلی سینما را ژانر کودک‌ونوجوان می‌چرخاند و بیشترین سود را همین ژانر به همراه دارد.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان سالیان پیش در عرصه سینمای کودک‌ونوجوان فعال بود اما الان چندین سال است فعالیت چندانی ندارد و اخیراً در یکی دو فیلم مشارکت کرد. بنیاد فارابی که بخش کودک دارد یکی از متولیان اصلی حمایت از آثار سینمای کودک‌ونوجوان است. تقریباً می‌توان گفت 80 درصد آثاری که در طول این سال‌ها تولید شده، به نحوی حمایت بنیاد فارابی در بخش کودک را داشته است؛ اینکه چرا در سینما این رغبت برای سرمایه‌گذاران و فیلمسازان کمتر است، باید گفت که جریانی در کشور ما هست که سینما را قرق کرده است. جریانی که با یک‌سری کمدی‌های خیلی عامه‌پسند، سینما را تسخیر کرده و سرمایه‌داران و تهیه‌کنندگان به تولید این گونه آثار ترغیب شدند؛ چراکه برگشت سرمایه سریع‌تر، جدی‌تر و قطعی‌تر اتفاق می‌افتاد. این ترس از پرداختن به سینمای کودک باعث شد حتی سینمادارانی که به ستاره‌های فیلم‌ها توجه می‌کردند، رغبتی به اکران آثار کودک که در آنها ستاره‌های بازیگری حضور داشتند هم پیدا نکنند، درصورتی‌که در تولید فیلم و سریال برای این ژانر نیازی به چهره‌های شناخته‌شده نیست.
پخش‌کننده هم همین طور است و این یک نوع شکست سرمایه برای سرمایه‌گذاران به‌وجود خواهد آورد که همگی موجب شده سینمای کودک‌ونوجوان مورد اقبال قرار نگیرد. درحالی‌که آثاری را نیز در این نوع ژانر شاهد بودیم که توانسته‌اند فتح گیشه کنند؛ مثلا «مدرسه موش‌ها» و «کلاه قرمزی». این آثار در دوران خود و سال‌هایی که روی اکران بودند توانستند رکورد بشکنند. اگر مروری به فروش آثار در سال‌های متعدد داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که سینمای کودک، در گذشته نه‌چندان دور ما، بارها توانسته رکوردشکنی کند اما مسائل ذکر شده، میان تهیه‌کنندگان، سینماداران، سرمایه‌گذاران و پخش‌کنندگان فیلم ترس و واهمه ایجاد می‌کند.
از نظر من، باید در هر شرایطی از تمام گونه‌های سینما به‌ویژه ژانر کودک‌ونوجوان حمایت شود؛ چراکه کار کردن در این حوزه یک حرکت فرهنگی و جریان‌ساز است و ما در آینده با کودکان و نوجوانانی مواجه هستیم که آینده مملکت را می‌سازند؛ به‌همین دلیل، متمرکز شدن بر شیوه‌های تولید، پخش، ارائه، اکران روی پرده‌های سینما، نمایش آثار در تلویزیون، خریداری و یا سرمایه‌گذاری VODها در این عرصه می‌تواند جریان جدی فرهنگی ایجاد کند و سرمایه‌گذاری مثبتی برای فرزندان این مملکت خواهد بود.
از نظر شما چرا تولید فیلم و سریال در ژانر کودک‌ونوجوان به‌گونه‌ای نیست که کودکان با خانواده به تماشای آن بنشینند؟
به‌طور کلی اگر فیلمی در حوزه سینمای کودک‌ونوجوان ساخته می‌شود، می‌تواند فیلم خانوادگی باشد. اگر تولید فیلم برای کودکان و نوجوانان و خانواده تحت عنوان فیلم خانوادگی انجام شود، خانواده در کنار فرزندان از دیدن فیلم بر پرده سینما لذت می‌برند؛ اما اگر فیلم صرفا ویژه کودکان باشد و دیگر اعضای خانواده نتوانند به تماشای اثر بنشینند، شکست سرمایه را به‌دنبال داشته و یک آسیب جدی در تولید فیلم و سریال ژانر کودک‌ونوجوان است.
در مرکز توسعه سینمای کودک‌ونوجوان (از نهادهای وابسته به بنیاد فارابی که سال 1397 تاسیس شد) تمرکز ما بر این است که تولید فیلم کودک‌ونوجوان صرفا یک فیلم اختصاصی برای کودک و یا بزرگسال نباشد؛ بلکه تمام خانواده را سرگرم کند و اگر به این درجه از تولید فیلم برسیم، از لحاظ تجاری نیز به سود رسیده‌ایم.
مطالب پیشنهادی
